Ký ức vàng son một thời

Tuyến đường sắt răng cưa huyền thoại Phan Rang – Đà Lạt là một trong 2 tuyến đường sắt răng cưa leo núi của thế giới, một ở Việt Nam và một ở cung đường Jungfraujoch tận miền núi Alpes, Thụy Sĩ. Trong đó, tuyến đường Phan Rang – Đà Lạt là con đường huyết mạch thông thương từ đồng bằng lên miền cao nguyên Lang Biang, đóng vai trò cực quan trọng trong sách lược xây dựng trạm điều dưỡng Đông Dương và thủ đô của chủ nghĩa thực dân Pháp tại Đà Lạt.

Con đường xe lửa răng cưa từ Ninh Thuận lên Đà Lạt dài 84km, do người Pháp khởi công dựng từ năm 1903, theo lệnh của Toàn quyền Paul Doumer, nhưng mãi đến năm 1932 mới hoàn thành với tổng kinh phí xây dựng trên 200 triệu franc vào lúc bấy giờ. Sở dĩ người Pháp cho xây dựng công trình khó khăn này với chi phí lớn là vì Đà Lạt có khí hậu mát mẻ quanh năm, tuyến đường sắt là phương tiện hữu dụng đưa họ lên vùng đất này để tiếp tục khai phá hoặc nghỉ ngơi.

Đường sắt Phan Rang – Đà Lạt được xem là tuyến đường sắt răng cưa dài nhất và độc đáo nhất không chỉ ở Việt Nam mà của cả thế giới. Nhờ có tuyến đường sắt này mà vật liệu xây dựng được chở lên Đà Lạt thuận lợi với khối lượng lớn, tạo ra sự bùng nổ về xây dựng tại Đà Lạt giai đoạn 1935-1945. Từ đây, các sản phẩm nông sản của xứ lạnh cũng tỏa ra khắp cả nước, du khách đến với Đà Lạt cũng nhiều hơn, Đà Lạt ngày càng sầm uất, hưng thịnh. Tuyến đường như một dải lụa tuyệt đẹp vắt ngang đồng bằng và cao nguyên, nắm giữ nhiều kỉ lục như: Chênh lệch về độ cao lớn nhất, xây dựng gian khổ, tốn kém nhất, phải đánh đổi bằng biết bao mồ môi, xương máu của người Việt.

Tuy nhiên đến năm 1968, tuyến đường này ngưng khai thác và sau năm 1975 thì bắt đầu hoạt động lại. Chiếc đầu máy răng cưa lại lần đầu tiên lăn bánh gần 70km, vượt D’ran, vượt Eo Gió, vượt Krongpha về tới Tân Mỹ, chỉ còn chờ cầu Tân Mỹ hoàn nhịp là lăn bánh về đến ga cuối Tháp Chàm. Chuyến tàu lăn bánh gọn gàng, công nhân đi hái trà ở Cầu Đất, cán bộ đi công tác xuống Phan Rang, rồi lâm nông sản xuôi ngược Phan Rang – Đà Lạt được tiếp tế cho nhau sau ngày giải phóng đều nhờ những toa tàu răng cưa vừa hồi sinh chở miễn phí. Thế nhưng chuyến tàu chỉ chạy được vài chuyến thì ngưng hoàn toàn. Sau đó, hệ thống răng cưa của tuyến đường hầu như bị tháo bỏ hoàn toàn. Đến năm 2004, cây cầu sắt duy nhất còn lại tại Đơn Dương (cầu Dran) – di tích còn lại của tuyến đường sắt này bị “xẻ thịt” đem bán sắt vụn. Kể từ đó tuyến đường sắt răng cưa Đà Lạt – Tháp Chàm trở thành… huyền thoại.

Sân ga vẫn còn đây, đường ray vẫn còn đó, nhưng tất cả chỉ còn là ký ức đã xa, là âm thanh mơ hồ vọng về từ quá khứ xa xôi. Tất cả chỉ là những ký ức đẹp đẽ đang dần trôi vào quên lãng và chỉ khi nhắc lại, người ta mới chợt nhận ra để rồi hối tiếc vì những điều đã qua, tiếc nuối về ký ức vàng son một thời. Và với những người ở lại, với những người đã từng chứng kiến nó mà lớn lên, đó là một nỗi đau, nỗi day dứt trong lòng mãi không thể nào quên.

Quá khứ huy hoàng bị bán rẻ

Đầu năm 1988, Ralph Schorno – một kỹ sư hỏa xa người Thụy Sĩ – đã tìm đến ga Đà Lạt và Tháp Chàm để xem những chiếc đầu máy răng cưa. Trong số bảy chiếc đầu máy, Ralph Schorno chấm được bốn cái còn tốt có thể khôi phục và một số toa tàu của Mỹ để lại. Và sau chuyến thị sát ấy của kỹ sư Ralph Schorno, những cuộc mặc cả đã được đẩy đi nhanh chóng với sự trợ giúp của Đại sứ quán Thụy Sĩ tại Hà Nội bởi một lý do rất đơn giản: cả một tuyến đường đã bị phá dỡ, chỉ còn mấy đầu máy hoen gỉ bỗng dưng có người mang đến những khoản USD lớn xin mua thì tại sao phải ngại ngần. Số tiền đề nghị bán là 1 triệu USD nhưng sau nhiều lần đàm phán đã được chốt giá 650.000 USD.

Thương vụ diễn ra nhanh chóng đến mức không ai kịp can thiệp. Ông Phạm Khương (nguyên trưởng ga Đà Lạt từ năm 1975-1993) cho biết khi quyết định đó được ban ra, tỉnh Lâm Đồng đã triệu tập một cuộc họp suốt ba ngày liền để tìm cách giữ lại những chiếc đầu máy răng cưa. Nhưng “tiền trao cháo múc”, tháng 8-1990 khi mọi người đang họp thì phía Thụy Sĩ đã đưa xe đặc chủng lên tới Đà Lạt. Và cứ vậy, lần lượt những chiếc đầu máy và toa tàu răng cưa rời D’ran, rời Eo Gió, vượt Krongpha về Tháp Chàm rồi ra thẳng cảng Vũng Tàu, xuống tàu biển Thụy Sĩ. Câu chuyện về thương vụ bán những đầu máy răng cưa ấy đã vĩnh viễn đóng chặt giấc mơ nối lại tuyến đường xe lửa răng cưa trong ông Phạm Khương và rất nhiều người. Nhưng với người Thụy Sĩ lại mở ra một chương mới về sự hồi sinh của tuyến đường răng cưa mà từ nhiều thập kỷ trước đó, họ đã không còn đầu máy để chạy.

Vậy là chỉ sau một quyết định, tuyến đường sắt răng cưa huyền thoại đã tan hoang. Bảy đầu máy Fuka lầm lũi nằm lại ga Đà Lạt, Tháp Chàm và Krongpha phơi sương gió. Những đầu máy răng cưa ấy có thể bị quên lãng trên chính xứ sở nó từng hoạt động, nhưng với những kỹ sư hỏa xa Thụy Sĩ, nơi cũng có một tuyến đường sắt răng cưa nhưng lại không còn chiếc đầu máy răng cưa hơi nước nào còn vận hành được, thì “đống sắt” trên những nhà ga ở miền cao nguyên Việt Nam là một báu vật.

Khôi phục những ký ức đã bị quên lãng

Nhiều năm qua, Bộ Giao thông – vận tải đã có nhiều chủ trương khôi phục tuyến đường sắt này. Tháng 8-2015, Chính phủ tiếp tục phê duyệt chủ trương khôi phục tuyến đường sắt răng cưa Tháp Chàm – Đà Lạt. Nếu được khôi phục sẽ góp phần bảo tồn kiến trúc, phát triển kinh tế – xã hội của các địa phương trên tuyến, đồng thời thúc đẩy du lịch từ Ninh Thuận đến Đà Lạt. Dự án có quy mô quốc gia với kinh phí trên 12.000 tỷ đồng, thẩm quyền phê duyệt của Quốc hội, Chính phủ và cơ quan quản lý nhà nước là Bộ Giao thông Vận tải.

Khi tuyến đường sắt “sống lại” sẽ khiến TP. Đà Lạt thay đổi, thu hút đông đảo khách quốc tế, thúc đẩy tam giác du lịch Nha Trang – Lâm Đồng – Ninh Thuận phát triển mạnh mẽ. Trong năm 2019, tam giác du lịch này đón hơn 19 triệu du khách. Trong tương lai gần, Nha Trang – Lâm Đồng – Ninh Thuận sẽ đón hơn 30 triệu du khách. Vùng sa thảo Ninh Thuận – trái tim của tam giác du lịch trên đang nổi lên thành trung tâm du lịch của châu Á dự kiến sẽ đón 8 – 10 triệu du khách mỗi năm. Đặc biệt, nếu được trải nghiệm tuyến đường sắt “cổ tích” Phan Rang – Đà Lạt sẽ là kí ức không bao giờ quên và là niềm mơ ước của hàng triệu khách du lịch. Và người ta tin rằng, tuyến đường sắt huyền thoại này sẽ “sống dậy”, huy hoàng như xưa và những con tàu ấy lại nối nhịp bờ vui giữa đồng bằng và cao nguyên.